زعفران این گیاه معجزه گر و عالی

زعفران می تواند ادم مغزی را که یکی از علت اصلی ایجاد و گسترش آسیب ثانویه پس از سکته مغزی است را به میزان قابل ملاحظه ای کاهش دهد. مطالعات حیوانی مشخص کرده اند که کروسین از اجزای مؤثر زعفران دارای اثر محافظتی در مقابل تخریب سد خونی- مغزی بعد از ایسکمی  مغزی گلوبال است.

زعفران علاوه بر این که یک چاشنی غذایی پر مصرف است، خواص فارماکولوژیکی متعددی نیز دارد. در ادامه با توجه به ماه مبارک رمضان و استفاده بیشتر از این ادویه به خواص آن میپردازیم.

هاشم یاوری، دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه دانشگاه علوم پزشکی تهران

 

زعفران و خواص آنتی اکسیدانی:

زعفران اثرات آنتی اکسیدانی خود را از طریق افزایش فعالیت آنزیم سوپراکسید دیسموتاز (SOD) که جزء اولین خط دفاعی سلول ها در برابر سمیت ناشی از رادیکال های آزاد می باشد، اعمال می کند. چرا که این آنزیم یک آنزیم آنتی آکسیدانی قوی است و بدن را از آسیب سوپراکسید که رادیکال آزاد سمی تولید شده در میتوکندری است، محافظت می کند. سوپراکسید دیسموتاز یک آنزیم کلیدی است، زیرا در اولین مرحله حذف رادیکال های آزاد نقش دارد.

زعفران و بیماری های قلبی-عروقی:

در مطالعات متعدد اثر ضد آترواسکلروز زعفران و مواد مؤثره آن نشان داده شده است و مکانیسم های زیادی از جمله اثر ضد چربی، ضد انعقادی، مهار تجمع پلاکتی، مهار تشکیل اجسام کف آلود، مهار بازجذب لیپوپروتئین های اکسیده شده و مهار بیان فاکتورهای چسبندگی، مهار القای آپوپتوز (مرگ برنامه ریزی شده سلول ها) سلول اندوتلیال و غیره در بهبود و حفظ سلامت قلب و عروق زعفران برای این اثر بیان شده است. از طرفی، ماده اصلیِ فعالِ زعفران یعنی کروسین نیز می تواند با جلوگیری از تکثیر سلول های عضله صاف آئورت در جلوگیری و درمان آترواسکلروز مفید واقع شود.

 زعفران و پروفایل لیپیدی:

کروسین زعفران از طریق مهار لیپاز پانکراس (به عنوان یک مهارکننده رقابتی) در روده باعث افزایش دفع چربی و کلسترول در مدفوع و در نتیجه کاهش غلظت سرمی تری گلیسرید، کلسترول تام، کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) و کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم (VLDL) می شود، که از این حیث نیز می تواند در پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری های قلبی- عروقی کمک کننده باشد.

 

زعفران و سلامت مغز:

زعفران می تواند ادم مغزی را که یکی از علت اصلی ایجاد و گسترش آسیب ثانویه پس از سکته مغزی است را به میزان قابل ملاحظه ای کاهش دهد. مطالعات حیوانی مشخص کرده اند که کروسین از اجزای مؤثر زعفران دارای اثر محافظتی در مقابل تخریب سد خونی- مغزی بعد از ایسکمی  مغزی گلوبال است.

کاهش سطح فعالیت آنزی مهای سوپراکسید دیس موتاز، گلوتاتیون پراکسیداز در طول ایسکمی مغزی موضعی، احتمالاً حساسیت سلول های عصبی را به عوامل آسیب رسان از قبیل انواع اکسیدان ها، رادیکال های آزاد و شروع مرگ برنامه ریزی شده سلولی افزایش می یابد، لذا برگرداندن و یا حفظ فعالیت سطح داخل سلولی این آنزیم ها به وسیله تحریک افزایش سنتز آن ممکن است سلول ها را در مقابل آسیب و مرگ محافظت نماید.

 

زعفران و سرطان:

از دسته گیاهان دارویی که به نظر می رسد در درمان و کنترل دیابت نقش مهمی داشته باشد، زعفران را می توان نام برد که اثرات مفید و کارآمد خود در این زمینه را از طرق زیر اعمال می کند:

1- توقف و مهار سه فرایند مهم متابولیکی یعنی ساخت DNA، RNA و پروتئین در سلول های زیان آور سرطانی.

2- اثر مهارکنندگی بر روی فعل و انفعالات زنجیره ر ادیکال آزاد. زیرا اغلب کاروتنوئیدهای زعفران (کروسین، کروستین و سافرانال) قابل حل در چربی بوده و به عنوان اعضاء مرتبط کننده برای رادیکال های آزاد عمل می کنند که با خواص آنتی اکسیدانی آنها نیز ارتباط پیدا می کند.

3- اثر ضد سرطانی زعفران که به صورت طبیعی کاروتنوئیدها را به رتنوئید تبدیل می کند.

4- اثر سایتوتوکسیک زعفران که با میان کنش کاروتنوئیدها با توپوایزومراز II ارتباط دارد، به عنوان آنزیمی که میان کنش بین پروتئین و DNA را انجام می دهد و موجب القای آپوپتوز سلول های سرطانی می شود.

 

زعفران و افسردگی:

به طور کلی زعفران و اجزاء فعال آن با تنظیم سنتز و ترشح انتقال دهنده های عصبی مؤثر در ایجاد حالات روحی مناسب یا افسردگی می توانند اثرات مفید خود در این زمینه را اعمال کنند:

• سافرانال موجود در زعفران به صورت وابسته به دوز باعث ایجاد اثرات شبه سروتونینی شده و با افزایش غلظت، باعث مهار بازجذب سروتونین می شود.
• مهار بازجذب دوپامین (نوعی انتقال‌دهنده عصبی که کاهش آن با افزایش اضطراب در فرد همراه است) و نوراپی نفرین توسط کروسین موجود در زعفران.
• مهار فعالیت آنزیم مونوآمین اکسیداز (MAO) آنزیمی که در مغز میانجی گرهای عصبی مختلف از جمله سروتونین، اپینفرین، دوپامین را تخریب می‌کند.

زعفران و درد و التهاب:

عصاره زعفران با مهار آنزیم های سیکلواکسیژناز نوع 2 (COX2) و در نتیجه مهار تولید پروستاگلاندین  Eمی شود و همچنین نیتریک اکساید سنتتاز از ایجاد نیتریک اکساید (NO) در محل التهاب جلوگیری کرده و از این طر یق می تواند منجر به اثرات ضدالتهابی و ضد دردی گردد.

علاوه بر این سایر اجزای زعفران مانند فلاونوئید و کاروتنوئیدها دارای اثر آنتی اکسیدان بوده و با به دام انداختن رادیکال های آزاد مانند رادیکال های اکسیژن و سوپراکسید، مانع تولید انواع پروستاگلاندین ها می شوند. بنابراین یکی از مکانیسم های کاهش درد زعفران، مربوط به خاصیت آنتی اکسیدان آن می باشد.

موارد منع مصرف:

زعفران اثرات جانبی خاصی ندارد اما مصرف زیاد آن در بعضی از افراد می تواند باعث استفراغ، کاهش ضربان قلب، خون ریزی از بینی، خون ریزی از پلک ها و لب، سر گیجه، بی حالی، زردی پوست و عوارض خطرناک دیگر شود.

علاوه بر این مصرف مقادیر بیش از حد مجاز آن در سه ماهه ی اول بارداری می تواند سبب ناهنجاری های جنینی، تأثیر منفی بر سیستم عصبی جنین و حتی سقط گردد.